پسوندِ « ـَ ک » و انواع آن :
یکی از پسوند های معروفی که به اسم می چسبد و واژه ی غیرساده می سازد، پسوندِ « ـَ ک» است که مفهوم هایِ مختلفی را در کلمه به وجود می آورد.
انواعِ ـَ ک در زبان فارسی :
در جزوه ٔ کافنامه ٔ کسروی مجموعاً هجده معنی برای کاف پسوند و هاء پسوند (هاء بدل از کاف) با هم آمده و بعضی از آن معانی را در اینجا می توان دید.
۱ ـ نشانه ی تصغیر : مفهومِ کوچکی و خُردی را می رساند .
مانند : پرید از شاخکی بر شاخساری گذشت از بامکی بر جو کناری
شاخَک = شاخ + ـَ ک : شاخه ی کوچک بامَک = بام + ـَ ک: به معنی بامِ کوچک
ای مرغک خرد ز آشیانه پرواز کن و پریدن آموز
مُرغَک = مرغ + ـَ ک: مرغِ کوچک
زاغکی قالب پنیری دید زود به دهان برگرفت و پرید
زاغَک = زاغ + ـَ ک : زاغِ کوچک
اتاقَک = اتاق + ـَ ک : اتاقِ کوچک
داستانَک = داستان + ـَ ک : داستانِ کوچک
شهرَک = شهر + ـَ ک : شهرِ کوچک
پایَک = پای + ـَ ک : پایِ کوچک
کمانَک = کمان + ـَ ک : کمانِ کوچک
پیامَک = پیام + ـَ ک : پیامِ کوچک
۲ ـ نشانه ی ترحّم و دلسوزی: مفهومِ دلسوزی را در بردارد:
طفلَک: به معنیِ طفلِ ترحُّم انگیز
بیندیش از آن طفلک بی پدر سعدی
۳ ـ نشانه ی شباهت: مفهومِ شباهت به چیزی را ،نشان می دهد:
پشمَک: به معنیِ نوعی خوراکی به شکلِ الیاف پشم
عروسک، پفک، کرمک، پستانک ، پشمک ، پولک ، جولاهک ، چشمک ، دستک ، ناخنک ، مخملک
۴ ـ نشانه ی حالت : مفهومِ حالت و چگونگی را، بیان می کند:
نرمَک: به معنیِ به صورتِ نرم
چو موی از سر مرزبان باز کرد بدو مرزبان نرمک آواز کرد نظامی
۵ ـ نشانه ی تحقیر و توهین: مفهومِ توهین و کوچکی باطنی را با خود دارد:
مردَک: به معنیِ مرد پَست و فرومایه
مردکی خشک مغز را دیدم رفته در پوستین صاحب جاه سعدی (گلستان)
۶ - نشانه تحبیب : مفهوم دوست داشتن را می رساند:
پسرک: پسر دوست داشتنی – دخترک
۷ - نشانه همراهی : مفهوم همراه بودن آن اسم را به چیزی می افزاید:
سنگک : نانی که به همراه سنگ پخته می شود.
باد بادک – لیسک
۸ - نشانه تفخیم و تعظیم :گاهی معنی تعظیم و بزرگداشت و اعزاز و اظهار محبت می دهد:
بابک : پدر گرامیپسر گفتش ای بابک نامجوی یکی مشکلم را جوابی بگوی سعدی (بوستان)
مامک : مادر عزیز
پس از گریه مرد پراکنده روز بدو گفت کای مامک دلفروز (گلستان)
۹ - نشانه نسبی: منسوب بودن به صفت قبل از خود را بیان میکند و صفت را تبدیل به اسم می کند. مانند: زردک: منسوب به زرد (هویج) – سفیدک – سیاهک – سرخک
۱۰ - نشانه ٔ کمی و تقلیل و کوتاهی و اندکی باشد:
آبک : آب اندکمرغ که آبکی خورد سر سوی آسمان کند
بهترک :
ریش فرهاد بهترک بودی گر نه شیرین نمک پراکندی سعدی
پیشترک :
پیشترک زین که کسی داشتم شمع شب افروز بسی داشتم نظامی
