جمله و انواع آن

 

تعریف جمله: جمله یک یا مجموع چند کلمه است که بر روی هم پیام کاملی را می رساند. 

اقسام جمله از لحاظ مفهوم و پیام:

۱- جمله خبرى: جمله ‌اى که در آن از وقوع کار یا بودن و پذیرفتن حالتی، مثبت یا منفى، خبر می دهیم. مثال : مسعود آمد.    محمود شاید به مسافرت برود.   اتاق سرد نیست.      هوا گرم است.         

۲- جمله پرسشى: جمله ‌اى که به ‌وسیله آن، با آهنگ و لحن پرسشی درباره امرى پرسش شود. مثال: حال شما چطور است؟     چه می خوانی؟ 

پرسش یا بوسیله کلمات پرسشی مانند کجا، چند، آیا، کو، کی و... صورت می گیرد و یا بدون آن. جمله های پرسشی بدون کلمه پرسشی از آهنگ خیزان گفتار شناخته می شوند. مانند: به خانه می روی؟ 

۳- جمله امرى: جمله ‌اى که به ‌وسیله آن، انجام دادن کار یا داشتن و پذیرفتن صفت و حالتى،  خواسته می شود. مثال: دفترت را بیاور.     منظم باشید.    خشمگین نشوید.
وجه امرى شامل هر دو صورت امر و نهى (مصطلح در عربى) است. در جمله‌ هاى امرى خطابى، معمولاً نهاد حذف مى ‌شود.   مثال: (ایرج) دفترت را بیاور.

جمله هایی که بر نفرین، دعا، تمنا، خواهش و مانند آنها دلالت کند، فعلشان امری است ولی جزو جملات عاطفی محسوب می شوند. 

۴- جمله عاطفى: جمله ‌اى که با آن، یکى از عواطف و احساسات انسانى بیان شود، از قبیل تحسین، تعجّب، آرزو، و افسوس. مثال: شما چقدر خوش ‌ذوق هستید!   کاش او را میدیدم! 

یکی از اقسام جمله های عاطفی، جمله تعجبیست که مهمترین نشانه آن "چه" و "چقدر" و مانند آنست.  مثل: چه منظره زیبائیست!      او چقدر خوبست! 

کلمات " چه" و "چقدر" در جملات پرسشی نیز به کار می رود.  راه تشخیص این جملات  توجه به لحن و آهنگ آنها و دیگر نشانه عواطف (!) است. 

اصطلاح علامت تعجب(!) را بعضی از دستور نویسان در اثر ترجمه نادرست "Exclamation" وارد دستور فارسی نموده اند، در حالیکه معنی آن تنها تعجب نیست بلکه هیجان و احساس و عواطف نیز هست. بنابراین این علامت (!) را باید "نشان عواطف" بنامیم

جمله های پرسشی و امری ممکن است با تعجب و آرزو و دعا و هیجان همراه شود.  بنابراین جدا کردن این جمله ها از جمله های عاطفی گاهی دشوار می شود. 

انواع جمله از لحاظ فعل

جمله فعلی؛ به جمله ای می‌‎گویند که از نهاد و فعل تام ساخته شده باشد؛ مانند:
سیب رسید. سیب خورده شد. او هنوز نیامده بود. روز به روز تراشیده شدم.

جمله اسنادی؛ به جمله ای می‌‎گویند که از نهاد، مسند، و فعل ربطی (اسنادی) ساخته شده باشد؛ مانند:
هوا سرد است. حالم بد‌تر شد. مسئول، خود ما هستیم.

جمله بی ‎فعل: به جمله ای گفته می‌‎شود که در ظاهر فعل نداشته باشد و فعل آن در ژرف ساخت جمله باشد؛ مانند: به ‎راست راست، ایستادن ممنوع، صبح‎ به ‎خیر.