پسوندِ ک و انواع آن

پسوندِ  « ـَ ک »  و انواع آن :

یکی از پسوند های معروفی که به اسم می چسبد و واژه ی غیرساده می سازد، پسوندِ « ـَ ک» است که مفهوم هایِ مختلفی را در کلمه به وجود می آورد. 

انواعِ  ـَ ک در زبان فارسی :  

در جزوه ٔ کافنامه ٔ کسروی مجموعاً هجده معنی برای کاف پسوند و هاء پسوند (هاء بدل از کاف) با هم آمده و بعضی از آن معانی را در اینجا می توان دید.                                                                                                                                         

۱ ـ  نشانه ی تصغیر : مفهومِ کوچکی و خُردی را می رساند . 

مانند : پرید از شاخکی بر شاخساری       گذشت از بامکی بر جو کناری

 شاخَک = شاخ  + ـَ ک : شاخه ی کوچک       بامَک = بام +  ـَ ک: به معنی بامِ کوچک       

ای مرغک خرد ز آشیانه      پرواز کن و پریدن آموز

مُرغَک = مرغ + ـَ ک: مرغِ کوچک

زاغکی قالب پنیری دید       زود به دهان برگرفت و پرید

زاغَک = زاغ + ـَ ک : زاغِ کوچک 

 اتاقَک = اتاق + ـَ ک : اتاقِ کوچک    

داستانَک = داستان + ـَ ک : داستانِ کوچک

شهرَک = شهر + ـَ ک : شهرِ کوچک       

پایَک = پای + ـَ ک : پایِ کوچک     

کمانَک = کمان + ـَ ک : کمانِ کوچک     

 پیامَک = پیام + ـَ ک : پیامِ کوچک 

 ۲ ـ نشانه ی ترحّم و دلسوزی: مفهومِ دلسوزی را در بردارد:

 طفلَک: به معنیِ طفلِ ترحُّم انگیز 

 بیندیش از آن طفلک بی پدر      سعدی 

۳ ـ نشانه ی شباهت: مفهومِ شباهت به چیزی را ،نشان می دهد:

پشمَک: به معنیِ نوعی خوراکی به شکلِ الیاف پشم 

 عروسک، پفک، کرمک، پستانک ، پشمک ، پولک ، جولاهک ، چشمک ، دستک ، ناخنک ، مخملک

۴ ـ نشانه ی حالت : مفهومِ حالت و چگونگی را، بیان می کند:

 نرمَک: به معنیِ به صورتِ نرم

چو موی از سر مرزبان باز کرد      بدو مرزبان نرمک آواز کرد    نظامی 

 ۵ ـ نشانه ی تحقیر و توهین: مفهومِ توهین و کوچکی باطنی را با خود دارد:

 مردَک: به معنیِ مرد پَست و فرومایه 

مردکی خشک مغز را دیدم         رفته در پوستین صاحب جاه   سعدی (گلستان)

۶ - نشانه تحبیب : مفهوم دوست داشتن را می رساند:

 پسرک: پسر دوست داشتنی – دخترک

۷ - نشانه همراهی : مفهوم همراه بودن آن اسم را به چیزی می افزاید:

سنگک : نانی که به همراه سنگ پخته می شود. 

باد بادک –  لیسک

۸ - نشانه تفخیم و تعظیم :گاهی معنی تعظیم و بزرگداشت و اعزاز و اظهار محبت می دهد:

بابک : پدر گرامی
پسر گفتش ای بابک نامجوی        یکی مشکلم را جوابی بگوی   سعدی (بوستان)

مامک : مادر عزیز
پس از گریه مرد پراکنده روز      بدو گفت کای مامک دلفروز     (گلستان)

در اینجا مامک مفهوم دلسوزی و ترحم یا تحقیر را نیز می رساند.

حسنک وزیر: حسن بزرگوار 

۹ - نشانه نسبی: منسوب بودن به صفت قبل از خود را بیان میکند و صفت را تبدیل به اسم می کند. مانند: زردک: منسوب به زرد (هویج) – سفیدک – سیاهک – سرخک

۱۰ - نشانه ٔ کمی و تقلیل و کوتاهی و اندکی باشد:

آبک : آب اندک
مرغ که آبکی خورد سر سوی آسمان کند 

گویی اشارتیست این بهر دعای شاه را     خاقانی 
بهترک : 
ریش فرهاد بهترک بودی        گر نه شیرین نمک پراکندی     سعدی 
پیشترک : 
پیشترک زین که کسی داشتم       شمع شب افروز بسی داشتم    نظامی