کنایه

کنایه
کنایه در لغت به معنای پوشیده سخن گفتن است و در اصطلاح سخنی است که دارای دو معنی دور و نزدیک است . که معنی نزدیک آن مورد نظر گوینده نیست اما گوینده جمله را چنان ترکیب می کند و به کار می برد که ذهن شنونده از معنی نزدیک به معنی دور منتقل می شود.
مانند:  یکی را پی نخود سیاه فرستادن 
معنی نزدیک: کسی را برای خریدن یا پیدا کردن نخود سیاه به جایی بفرستیم
معنی دور: به بهانه ای کسی را از میدان خارج کنیم .
مثال دیگر: در خانه فلانی باز است. کنایه از مهمان نواز بودن
            خاکستر خانه فلانی زیاد است. کنایه از پخت و پز زیاد کردن و مهمان زیاد داشتن است.
پیدا کردن کنایه در متن راه خاصی ندارد و شما باید کنایه ها را قبلا جایی شنیده یا خوانده باشید در کل کنایه ها آموختنی هستند.
تفاوت کنایه و ضرب المثل:
گاهی تشخیص کنایه از ضرب المثل دشوار است و این دو مرز مشخصی ندارند.
چون ضرب المثلها نیز مانند کنایه دارای معنی دور و نزدیک هستند اما باتوجه به نکات زیر میتوان آنها را از هم تشخیص داد.
۱- کاربرد معنای دور و نزدیک: در کنایه به هیچ عنوان معنی نزدیک مراد نیست و حال آن که در ضرب‌المثل معنی نزدیک هم در نظر گرفته می‌شود.
مانند: آب در هاون کوفتن؛ به هیچ عنوان معنی نزدیک مراد نیست و حال آن‌که: قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود: می‌توان معنی نزدیک را در نظر گرفت.
۲- کنایه نیاز به معنی دارد اما ضرب‌المثل نیازی به معنی ندارد. به عنوان مثال در هیچ فرهنگ لغتی ضرب‌المثل‌ها معنی نمی‌شوند اما کنایه‌ها معنی می‌شوند. مثال: در پوستین خلق افتادن: غیبت کردن. (کنایه)
۳- کنایه معمولاً به شکل عبارت مصدری است و ضرب‌المثل تک جمله یا تک مصرع یا یک بیت کامل است.
 کنایه اغلب شکل مصدری دارد یعنی قابل تبدیل شدن به جمله است. مثال «موی دماغ کسی شدن» می توان گفت: موی دماغ من شده است.
به عبارتی کنایات، افعال گروهی هستند که در جایگاه گزاره ی جمله قرار می گیرند و نهاد می خواهند. مثال: «پا در کفش دیگران کردن» که در جمله ی کامل به همراه نهاد می آید: تو همیشه پا در کفش دیگران میکنی.
در حالی که اغلب ضرب المثل ها خود جمله ی کامل هستند.
مثال: مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می ترسد.
از این ستون به اون ستون فرج است.
در نومیدی بسی امید است     پایان شب سیه سپید است
نکته‌ی مهم: در هر ضرب‌المثلی یک معنای کنایی نهفته است مثلاً «از ماست که بر ماست»: به کنایه به ما می‌گوید که هر چه بر سرمان می‌آید عاملش خودمان هستیم و نباید کس دیگری را ملامت کرد. البته معنای کنایی داشتن با کنایه زدن تفاوت دارد.
۴- کنایه ها اغلب جنبه ی پند و اندرزی ندارند ولی مثل ها اغلب دارای نصیحت و پند هستند چرا که حاوی نکات اخلاقی هستند.
۵- مثل ها ریشه، سرگذشت و داستان و قصه ی تاریخی در پیشینه ی خود دارند ولی کنایه ها ندارند.
۶- از کنایه ها مفهوم دور آن مور نظر است ولی در مثل ها اغلب مستقیم به معنی آن اشاره می شود.
۷- ممکن است در ساخت مثل، یکی از واژه های اصلی، کنایه باشد اما هیچ گاه کنایه به طور مستقیم مثل به شمار نمی آید.
۸- اغلب مثل ها موسیقی درونی و بیرونی رسایی دارند اما کنایات فاقد آن هستند و بصورت جمله ساده اند.

برگرفته از کانال adabiyate8@