واج_آرایی (نغمه حروف)
همانگونه که از اسمش پیداست واج آرایی آراستن سخن است با واج.
اول از هر چیز باید بدانیم که واج چیست؟
واج کوچکترین واحد سخن است و در واقع همان حروف الفبا است. واج دو قسم دارد.
۱ـ صامت: بی صداها مثل ب.پ.ت.ث...
۲ـ مصوت: صدا دارها (مصوت از صوت میاد) مثل آ، او، ای ـُــِـــَـ
و اما واج آرایی(نغمه حروف) که از آرایه های گوشنواز ادب فارسی است و لطافت و زیبایی خاصی به نظم و نثر می دهد:
واج آرایی: تکرار یک واج ( صامت و یا مصوت) در کلمات یک مصرع ، بیت یا هرگونه عبارتی به گونه ای که به وجود آورنده ی موسیقی درونی و آهنگ در سخن شود و بر تاثیر آن بیفزاید را واج آرایی یا نغمه حروف می نامند .
شرط اصلی برای ایجاد واج آرایی این است که تکرار صامت یا مصوت بیشتر از ۳ بار صورت بگیرد آن هم در فاصله ی نزدیک زیرا ممکن است در یک بیت ، یک حرف حتی بیش از ۳ بار هم تکرار شده باشد ولی چون مشهود نیست واج آرایی را پدید نمی آورد. بنابراین ملاک اصلی "لذت شنیداری" از تکرار آن واج است.
نمونه هایی از واج آرایی را در بیتهای زیر ببینید.👇
رشته تسبیح اگر بگسست معذورم بدار
دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود
(واج آرایی با تکرار صامت /س/)
خیزید و خز آرید که هنگام خزان است
باد خنک از جانب خوارزم وزان است
(واج آرایی با تکرار صامتهای /خ/ و /ز/)
این دو حرف به زیبایی بیانگر خش خش برگها و صدای باد در خزان می باشد.
قابل ذکر است که واج تکرار شونده می تواند صامت یا مصوت باشد. برای مثال:
خوابِ نوشینِ بامدادِ رحیل
بازدارد پیاده را ز سبیل
همان طور که مشاهده می کنید تکرار مصوت کوتاه «اِ» در این مصراع تکامل بخش موسیقی درونی شده است.
جان بی جمال جانان میل جنان ندارد
هرکس که این ندارد حقا که آن ندارد
ـ تکرار مصوت آ (۱۰بار) و صامت ج ( ۴بار)
خیال خال تو با خود به خاک خواهم برد
که تا زخال تو خاکم شود عبیر آمیز
قیامت قامت و قامت قیامت
قیامت می کند این قد و قامت
بر او راست خم کرد و چپ کرد راست
خروش از خم چرخ چاچی بخاست
نکته: واج آرایی با آرایه تکرار فرق دارد.
واج آرایی تکرار واج است اما آرایه تکرار، تکرار یک کلمه است.
