همانگونه که در سال های قبل خواندیم یکی از انواع جمله از نظر پیام و محتوا جمله پرسشی است امّا گاهی هدف از پرسش آگاهی از موضوعی که در مورد آن اطلاعی نداریم نیست، بلکه هدف رد و انکار یا تأیید و قبول یک امر می باشد.
به زبان دیگر اینکه خود سؤال کننده جواب را می داند فقط می خواهد در قالب پرسش، موضوعی را رد یا تأیید کند و بر تأثیر سخن بیفزاید.
بر همین اساس می توان پرسش را علاوه بر پرسش عادی به دو دسته دیگر تقسیم کرد:
✔الف-پرسش انکاری(استفهام انکاری)
✔ب-پرسش تأکیدی(استفهام تأکیدی)
✏الف- پرسش انکاری: در این نوع پرسش همان طور که در بالا نیز گفته شد، هدف از پرسش رد و انکار یک امر است.
مثال:
در گفتارهای عامیانه: مگه کوری؟ مگه کری؟ یعنی کور و کر نیستی.
چه کسی گفته که بدون زحمت می توان موفّق شد؟(کسی نگفته) یا (نمی توان موفقّ شد)
چه کسی می تواند از عهده شکر نعمت های خدا برآید؟ (هیچ کس نمی تواند)
📌نکته: اکثر پرسش های انکاری با فعل مثبت می آیند ولی مفهوم انکار دارند. اگر در مثال های بالا دقّت کنید خواهید دید که فعل جمله ها مثبت است ولی جواب با فعل منفی است.
چند مثال دیگر:
ای نام تو بهترین سرآغاز بی نام تو نامه کی کنم باز؟ (باز نمی کنم)
که تواند که دهد میوه الوان از چوب؟ یا که داند که برآرد گل صد برگ از خار؟ (در هر دو مصراع منظور اینست که کسی این کار را نمی تواند بکند.)
✏ب-پرسش تاکیدی: در این نوع جمله، هدف، تأیید و قبول یک امر می باشد.
مثال:مگه نگفتم درستون رو بخونید؟(حتماً گفتم)
خیال می کنی من منظور تو را نفهمیدم؟ (حتماً فهمیدم)
آیا پایان همه مرگ نیست ؟ (یعنی حتماً پایان همه مرگ است)
سعدیا با تو نگفتم که مرو از پی دل؟
نروم باز گر این بار که رفتم جستم
(در مصرع اول سعدی به خود میگوید که قطعا به تو گفتم که نرو از پی دل)
📌نکته: اکثر پرسش های تأکیدی با فعل منفی می آیند ولی جواب آن ها بلی و حتماً و از این دست جواب هاست.اگر در مثال های بالا توجّه نمایید خواهید دید که فعل همه مثالها منفی است.
📋تمرین
در عبارات و ابیات زیر نوع پرسش ها را مشخّص کنید.
۱-آیا دانایی دشمن انسان هاست؟
۲-تو نمی دانی مگر رسم ادب؟
۳-آیا دانایی دشمن جهل نیست؟
۴-آتش دل کی به آب دیده بنشانم چو شمع؟
۵-صبر بر جور رقیبت چه کنم گر نکنم؟
۶-نومید کی توان بود از لطف لایزالی؟
۷-کی رفته ای ز دل که تمنا کنم تو را؟ کی بوده ای نهفته که پیدا کنم تو را؟
۸- ساقی سیم ساق من گر همه درد می دهد کیست که تن چو جامِ می جمله دهن نمی کند؟(حافظ)
۹- پیاده ندیدی که جنگ آورد؟ سر سرکشان زیر سنگ آورد(شاهنامه)
✔ برای پاسخ به تمرینات می توانید به فعل جمله نگاه کنید. اگر فعل مثبت بود، پرسش انکاریه. اگر فعل منفی بود، پرسش تاکیدیه.
با این حال بنا به درخواست دوستان پاسخها رو می نویسم:
۱- دانایی دشمن انسانها نیست. (انکاری)
۲- تو قطعا رسم ادب را می دانی. (تاکیدی)
۳- قطعا دانایی دشمن جهل است.(تاکیدی)
۴- نمی توانم بنشانم.(انکاری)
۵- باید صبر کنم. (تأکیدی)
۶- نومید نتوان بود.(انکاری)
۷- هرگز از دل نرفته ای - نهفته نبوده ای (انکاری)
۸- کیست؟: کسی نیست. (انکاری)
۹- قطعا دیده ای که ...(تاکیدی)
